Blog

Het Gornick-effect

De laatste tijd lees ik de beste boeken op aanraden van klanten. Zij vertellen me vaak waarom ze een boek goed vonden op een manier die de verkooppraatjes van vertegenwoordigers en de teksten op flappen overstijgt, aanprijzingen die kennelijk het kaf van het koren scheiden.

Eén van hen leende me voor de Kerstvakantie van 2018 Verstrengeld van Vivian Gornick. Ik las het met zeer veel plezier. Gornick doet in Verstrengeld verslag van wandelingen met haar moeder door New York. De wandelingen roepen jeugdherinneringen op aan de lange periode dat haar moeder voornamelijk op de bank lag, treurend om haar overleden man. De andere vrouwen in het appertementengebouw in een mindere wijk van New York zijn ook overwegend alleenstaand met kinderen. Gornick zet hier haar eigen liefdesleven tegen af: nooit getrouwd, geen kinderen altijd affaires.

Haar fragmentarische stukken tekenen een beeld van de Joodse gemeenschap in New York tussen de jaren ‘30 en ‘50 en daarna van de intellectuele, altijd sappelende kringen vanaf de jaren ’60. Het doet je verlangen naar een tijdmachine om jezelf in die tijden en sferen te kunnen onderdompelen.

Ik vond het een mooi boek, een goed boek, al kon ik niet precies zeggen waarom. Toen las ik De onsterfelijken van Chloe Benjamin. Het begin van het boek speelt zich in hetzelfde milieu af, in dezelfde stad als Verstrengeld. Ik hield niet op te denken: Maar Gornick beschreef dit zoveel beter…, maar Gornick deed dit zoveel subtieler…, maar na Gornick heb je alles gelezen wat je hierover moet weten…

Onlangs verscheen Een vrouw apart in de stad van Gornick.* Ik heb het net uit. Ik vond het nog beter dan Verstrengeld. Het stramien is hetzelfde: wandelingen door New York leidden tot overpeinzingen over het leven, maar doordat het niet alleen over het moeder en haar mannen gaat, is het wijzer, slimmer, grappiger, memorabeler. Ik wilde haast elke zin onderstrepen om te onthouden.

Een boek om te koesteren zo goed. Maar hóe goed viel me pas op toen ik daarna de nieuwe Jenny Offill ging lezen. Jenny Offill is een van mijn favoriete schrijvers. Haar Dept. of Speculation het mooiste boek over je zelf combineren met het moederschap dat ik ooit gelezen heb. Er staan passages in mijn geheugen gegrift.

Nu verscheen Weersverwachting. Een vergelijkbaar boek: fragmentarische verhaalelementen die zich aaneenrijgen tot een mijmering over het leven: werk, ambitie, kinderen, de Anderen, de liefde… Echt goed.

Toch denk ik steeds: Maar Gornick doet dit beter…, Maar Gornick heeft hier alles al over gezegd wat er over gezegd moet worden…, Maar Gornick…
Ik noem dit nu ‘Het Gornick-effect’.

Logisch dus dat Een vrouw apart en de stad Boek van de week is, deze week. En Weersverwachting leg ik even weg tot het Gornick-effect een beetje is weggeëbt.

*Ik probeerde eruit voor te lezen op facebook toen onze vaste voorlezer Aby ziek was. Helaas lukte dat niet. Het resultaat kun je toch zien. Hier of hier.

Boek van eigen bodem: Kwetsbare mensen, kwetsbare groenten

Ken je de schooltuinen aan de Heggerankweg? Toen ik nog met mijn peuter door de buurt wandelde gingen we er wel eens kijken. We belandden eens in de winter naast een klein vijvertje waar, zo zagen we, kikkertjes of padjes aan het overwinteren waren. Hoe langer we op het bankje zaten, hoe meer we er zagen bewegen.

Een aantal jaar later had de peuter van toen een tuintje met een eigen naambordje en tassen vol groenten voor ons elke week.

Bij de schooltuinen ligt ook de groentetuin van het Leger des Heils. Daar werken mensen die tussen wal en schip zijn geraakt, onder leiding van Henk Blokhuis. Blokhuis schreef een boek over zijn methode, zijn cliënten en het werken op de tuin: Kwetsbare mensen, kwetsbare groenten.

Kwetsbare mensen, kwetsbare groenten vertelt in overzichtelijke hoofdstukken en down to earth-taal hoe Blokhuis zijn mensen benadert, het werk benadert en via de tuin de mensen een nieuw perspectief biedt. Het ene praktijkvoorbeeld volgt het andere,  verhalen over mensen die door een zorgvuldige benadering tot bloei komen. En net als de plantenwereld is ook de mensenwereld eindeloos gevarieerd. Wat ‘tot bloei komen’ inhoudt, is voor iedere cliënt anders. Blokhuis en zijn team kijken daarom goed en benaderen elke persoon op de manier die voor hen het beste is.

Dit klinkt allemaal keurig en stichtelijk en als een fijne recensie voor in een degelijk blaadje. Dat doet het boek onrecht, want ik werd langzaam verliefd op dit boek. Al na een paar bladzijden wilde ik me eigenlijk onder de vleugels van 50/50 green, zoals het project eigenlijk heet, scharen. Niet omdat ik een kwestbaar mens ben, maar omdat ik wou dat we allemaal wat meer op deze manier naar de wereld keken: met aandacht, met oog voor wat een individu nodig heeft of kan, met acceptatie van beperkingen en met kleine stappen altijd voorwaarts.

Boeken vol worden erover geschreven: over het accepteren van het leven zoals het is, over leren omgaan met ongeluk, over falen, over empathie en compassie. Mooie theorieën, serieuze woorden, maar het doen, de praktijk: daarvoor leze men Kwetsbare mensen, kwetsbare groenten.

Smaak. En dingen om over te twisten.

Smaak, daar gaat het vaak over als mensen praten over boeken. En over smaak valt niet te twisten.

Jammer is dat. Want als het even niet over smaak gaat, is er zoveel om over te twisten bij boeken. Of laten we het houden op: bespreken. Er valt zoveel over een boek te zeggen. Dat probeer ik in de leesclubs dan ook altijd te doen, praten over andere dingen dan smaak.

Een regelmatig gehoorde vraag van eerstelingen bij de leesclub: ‘mogen we ook zeggen wat we ervan vonden?’

Smaak. Ik vind het ook een loos begrip. Een boek lezen is geen maaltijd eten. Hoe lekker eten ook is, een boek lezen is een andere ervaring, zelfs al zijn er genoeg raakvlakken te benoemen. Ja, een boek kan lekker zijn, dan is het vast je smaak. Maar waarom is een boek je smaak? Dat vind ik een relevante vraag. En: is een boek dat niet je smaak is daarom betekenisloos? Irrelevant?

Nee, dat vind ik niet. Ookal vind ik een boek niks, het wordt niet betekenisloos. (Er zijn uitzonderingen!) Het omgekeerde vind ik net zo waar: een boek kan meer betekenis of waarde krijgen dan het op zijn eigen merites heeft veroorzaakt.

Sommige boeken hebben voor mij veel betekenis. Ik vind ze goed, ik vind ze mooi, interessant, vernieuwend, waardevol voor de wereld… én ze betekenen iets voor mij als mens.

Een lijstje van die boeken hoop ik nog eens te maken. Dit boek las ik net uit en hoort erop: Meer dan een broer van David Diop.

De tekst op de achterkant is een beetje lam. De voorkant is prachtig, maar zwaar. Het is dat iemand die me nooit een boekentip geeft, zei: ‘Lot, dit moet je lezen. Ik vond het echt prachtig.’ (ja! Smaak!) Daarom pakte ik het op.

Meer dan een broer gaat over Alfa en Mademba, Senegalese hartsvrienden die vechten in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Eén van de twee sneuvelt. De ander gaat ineens nadenken. Wat dan volgt is gruwelijk en menselijk tegelijk en laat de oorlog onder je huid kruipen. Meer dan een broer bevraagt de essentie van onze menselijkheid en tegelijkertijd opent het de vreemde uitzichten van de Eerste Wereldoorlog en het opgroeien in Senegal van het begin van de twintigste eeuw. Diops stijl doet denken aan de rapsodische verteltrant van Homerus, aan de orale cultuur van Subsahara Afrika, lyrisch en herhalend om de betekenis van het vertelde, van het woord, niet te veronachtzamen. Een verademing voor lezers die veel strak Nederlands of feitelijk Engels lezen. Als je je eraan overgeeft, tenminste.

Meer dan een broer is een boek waarover je niet raakt uitgepraat, omdat er telkens nieuwe betekenislagen opduiken, nieuwe existentiële vragen worden opgeworpen of beantwoord.

Allemaal waar, maar dit boek heeft voor mij nog meer betekenis. Door persoonlijke omstandigheden heb ik lang gelezen als een consument: genietend van prachtige boeken, me verliezen in heerlijke verhalen of diepe gedachten, maar passief.

Meer dan een broer riep het oude vuur bij me op: ik wil erover schrijven, ik wil meer lezen in deze trant, ik wil mijn associaties bij dit boek onthouden en uitwerken, ik wil hier nog langer over nadenken…

Begrijp me niet verkeerd: andere boeken die ik het afgelopen half jaar las, waren net zo inspirerend, fascinerend en goed, maar Meer dan een broer was het vonkje toen mijn hout net weer droog genoeg was. Daarom heeft deze roman bij mij een speciale status, mag hij op het lijstje.