Nieuwe recensent David Barnouw recenseert ‘De oorlog tegemoet’
Op 10 minuten lopen afstand van de boekhandel staat op het Hagedoornplein het Spanje Monument. Het monument herdenkt de Nederlandse Spanjestrijders die tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) naar Spanje waren getrokken om daar het fascisme te bestrijden.
Jaarlijks vindt hier een herdenking plaats.
Zo’n 700 Nederlandse vrijwilligers steunden de Spaanse regering tegen ‘de fascisten’ vanaf 1936. De Spaanse Burgeroorlog wordt gezien als een prelude op de Tweede Wereldoorlog en de vrijwilligers die daar vochten als verzetsmensen avant la lettre. Wij weten relatief veel over deze Nederlandse inbreng.
De pamfletten, tijdschrift- en krantenartikelen uit de tijd zelk zijn weinig objectief; je was voor of je was tegen, de vrijwilligers waren helden of verdwaasde communisten. Sinds enkele jaren bestaat de site spanjestrijders.nl (beheerd door het IISG), waar een schat van gegevens staat van zo’n 650 Nederlandse vrijwilligers. Daar hebben Lodewijk Petram en Samuël Kruizinga, de auteurs van het onlangs verschenen De oorlog tegemoet. Nederlanders en de strijd om Spanje, 1936-1939 veel gebruik van gemaakt, maar ook van talloze archieven en dat geeft een veelzijdiger beeld.
In Spanje, waar eerder de monarchie had plaatsgemaakt voor de Tweede Spaanse Republiek, was een volksfrontcoalitie gevormd, waarbij links met steun van de communisten regeerde. Een legeropstand in Spaans-Marokko onder leiding van generaal Franco luidde het begin in van de Spaanse Burgeroorlog. Vanaf juli 1936 tot april 1939 vochten rechts en links tegen elkaar. Linkse activisten trokken naar Spanje om te vechten tegen het fascisme. Nauwelijks militair ervaren moesten de vrijwilligers clandestien naar Spanje, want Nederland was neutraal.
De auteurs laten goed zien hoe de vrijwilligers gerekruteerd werden, hoe ze via België en Frankrijk naar Spanje gingen; de meesten waren nog nooit buiten Nederland geweest. Onder de strijders waren echte idealisten, maar ook avonturiers en gevluchte criminelen. Aan het front vielen die verschillen weg, want daar ging het erom het vege lijf te redden.
De inzet van de Internationale Brigade was intensief en er sneuvelden verhoudingsgewijs de meeste soldaten, maar dat kon het tij niet keren. Eind oktober 1938 vond in Barcelona een afscheidsparade plaats van de Internationale Brigadisten en de dag daarop moesten ze hun uniform inleveren en waren ze weer gewone burgers. Terug in Nederland bleek dat ze hun nationaliteit waren kwijtgeraakt (zonder toestemming in vreemde staats- of krijgsdienst) en dat zou nog decennia als een groot onrecht worden beschouwd.
De auteurs dikken de verzetsacties van de oud-Spanjestrijders tijdens de Tweede Wereldoorlog wel aan. Het heeft plaatsgevonden, maar op kleinere schaal dan gesuggereerd wordt. Diegenen die Engeland hadden weten te bereiken om daar voor de Geallieerden te vechten, kregen daar al het Nederlanderschap terug en een vijftigtal in 1947. Door de Koude Oorlog werd het lastiger om je nationaliteit terug te krijgen, maar een deel van de Spanje-gangers pikte het niet dat ze net als Waffen-SS’ers erom moesten vragen.
De oorlog tegemoet is een kritisch monument geworden voor de groep, die al vroeg het fascisme bestreed.
David Barnouw
Lodewijk Petram en Samuël Kruizinga–De oorlog tegemoet. Nederlanders en de strijd om Spanje, 1936-1939 (24,99)
David Barnouw (Retranchement 1949) studeerde politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Na werkzaam geweest te zijn op het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) en aan de Universiteit van Leiden, was hij tussen 1979 en 2014 verbonden aan het Nederlandse Instituut voor Oorlogs-, Genocide- en Holocauststudies (NIOD). Daar wijdde hij veel tijd aan het dagboek van Anne Frank en over de invloed van haar in het naoorlogse Europa en de Verenigde Staten. Hij recenseerde een kleine vierhonderd non-fictie boeken in verschillende media. Barnouw woont al meer dan tien jaar in Noord en bezoekt geregeld de winkel.
